Είναι πολύ ωραία η συζήτηση που γίνεται για την ιστορία και τις αλήθειες της επανάστασης του 21. Υποθέτω πως ένας λαϊκισμός υπάρχει και στις δύο τις μεριές -και σε αυτούς που υπερασπίζονται τις παραδοσιακές θέσεις και σε αυτούς που θέλουν να τις ανατρέψουν- καθώς προσπαθούν να συμπτήξουν πολύπλοκα και σύνθετα γεγονότα μέσα σε μερικές γραμμές για να γίνει κουβέντα.
Όπως και να έχει είναι δύσκολο να καταπιάνεσαι με τέτοια ζητήματα. Αλλά έχει ενδιαφέρον πως αυτά τα ζητήματα μας απασχολούν ακόμα γιατί είναι προφανές πως διανύουμε ακόμα την εφηβική μας ηλικία σαν έθνος, προσπαθώντας να καταλάβουμε ποιοι στο καλό είμαστε, τι σόι άνθρωποι ήταν οι πρόγονοι μας, καλοί ή κακοί, έξυπνοι ή ηλίθιοι κτλ. Κοιτιόμαστε διαρκώς στον καθρέφτη, ασχολούμαστε με την ακμή μας, μας κατατρέχουν ανασφάλειες, και παρόλα τα λάθη μας και τις απογοητεύσεις μας, η στύση μας είναι ακόμα εκεί ... ανικανοποίητη κι ακατανίκητη όσες φορές κι αν προσπαθήσαμε να την ηρεμήσουμε με ιστορίες για Μεγαλέξανδρους και άλλα ιστορικά πορνό.
Το βέβαιο είναι πως οι αφηγήσεις υπάρχουν για να σε βοηθούν να καταλάβεις το ποιος είσαι ή ακόμα καλύτερα για να το εξελίξεις. Και σε αυτό τον τομέα το παραδοσιακό ιστορικό μοντέλο που έχει τις ρίζες του στον Αδαμάντιο Κοραή και στην σκληροπυρηνική του άποψη για τους Ευρωπαίους Έλληνες είναι ελαττωματικό.
Είναι γεγονός πως η εθνική μας επανάσταση ξεκίνησε κατά κύριο λόγο από τις παραινέσεις και τους οραματισμούς της διασποράς των πλούσιων ελλήνων εμπόρων στα μεγάλα ευρωπαϊκά κέντρα. Αν δεν κάνω λάθος η Φιλική Εταιρεία στην ακμή της, λίγο πριν την επανάσταση, όταν αριθμούσε πάνω κάτω 1000 μέλη δεν είχε στις τάξεις της πάνω από 6 χωρικούς την πιο μεγάλη πληθυσμιακά ομάδα Ελλήνων. Αυτό σημαίνει πως η επανάσταση εξ' αρχής κουβαλούσε μέσα της έναν διχασμό ... οικονομικό, κοινωνικό μα πάνω από όλα πολιτισμικό. Το νεοσύστατο ελληνικό κράτος που φτιάχτηκε αμέσως μετά, είτε θέλουμε να το λέμε προτεκτοράτο -που δεν είναι ακριβής όρος- είτε θέλουμε να το βλέπουμε ως ένα από τα πολλά εθνικά ευρωπαϊκά κράτη που συστάθηκε ως τέτοιο μέσα από μια αστικού τύπου επανάσταση, ήταν ένα κράτος που είχε ελάχιστες αναφορές στον ίδιο τον πληθυσμό του.
Ο διχασμός αυτός είναι έκδηλος σε όλη την σύντομη ιστορία μας. Το πιο κραυγαλέο παράδειγμα του βέβαια η ίδια η θεωρεία του Κοραή που κι ο ίδιος αναθεώρησε βλέποντας πως η εξέγερση των Αρχαίων Ελλήνων -που όπως πίστευε είχαν επιβιώσει μέχρι τις μέρες του- από τον ζυγό των βάρβαρων Τούρκων ήταν περισσότερο μέσα στο κεφάλι του παρά εκεί έξω. Η επανάσταση θα έπρεπε να γίνει πολύ αργότερα θα έλεγε στην δύση της ζωής του. Οι Έλληνες δεν ήταν ακόμα έτοιμοι. Δεν είχαν μορφωθεί αρκετά. Εκφυλισμένοι από χρόνια δουλείας είχαν χάσει τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό τους και έμοιαζαν πολύ περισσότερο με τους Τούρκους ή άλλους βάρβαρους βαλκάνιους παρά τους αρχαίους προγόνους τους. Κάπως έτσι την είχε πατήσει και ο Μπάυρον που στον Δον Χουάν του αναφέρει γλαφυρά και κωμικά την απόσταση των αρχαίων Ελλήνων από τους σύγχρονους Έλληνες, ο οποίος όμως είχε περισσότερη ψυχή και πάθος να δει πέρα από την εποχή του και τις προκαταλήψεις της, ανακαλύπτοντας έτσι το ελληνικό πάθος για το οποίο ακόμα και τώρα -εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων-, οι δικοί μας διανοούμενοι και καλλιτέχνες έχουν άγνοια.
Είναι ο ίδιος διχασμός που διαφάνηκε μέσα από το γλωσσικό ζήτημα, τον κατατρεγμό του μπουζουκιού, τον εμφύλιο, το άνοιγμα του ΠΑΣΟΚ στις αγροτικές περιφέρειες ...
Εκατόν πενήντα χρόνια και βάλε μετά ακόμα παλεύουμε να σκοτώσουμε τον ίδιο δράκο που μας τρόμαξε εξ' αρχής. Τον εαυτό μας.
Την μια χορεύουμε στα τραπέζια τσιφτετέλια, φέρνουμε πεσκέσια στους πολιτικούς, επαναστατούμε για το κοντοσούβλι και την άλλη ξεσκιζόμαστε στα μεταπτυχιακά -η στοιχειωμένη προτροπή του Κοραή για περισσότερη μόρφωση-, τραγουδάμε στα αγγλικά, και φτιάχνουμε ακατανόητες στραγγαλιστικές αβάν γκαρντ ταινίες . Δεν έχει περάσει ένα εξάμηνο που διάβαζα έναν αρθρογράφο να λέει πως άκουσε μπουζούκι και δεν τον πείραξε όπως συνήθως γιατί δεν ήταν βάρβαρο αλλά γλυκό σαν μαντολίνο.
Αυτό που ήθελα να πω είναι πως πέρα από την ιστορική πραγματικότητα υπάρχουν και οι συνήθειες και τα ελαττώματα και τα πάθη που έχει ο κάθε λαός. Δεν ξέρω πόσο αξία έχουν όλα όσα μας μαθαίνουν στο σχολείο, αν εν τέλει μας κάνουν καλό ή κακό. Μάλλον τείνω να πιστεύω το δεύτερο.
Μια μικρή παρένθεση. Διάβαζα κάπου πως ο Πρινς αυτός ο κοντούλης βρικόλακας της σόουλ και της φανκ ταξίδεψε στην Πορτογαλία για να μάθει από πρώτο χέρι για το fado γιατί τον έχει εντυπωσιάσει. Είναι πολύ σπουδαίο να έχεις την ταυτότητα σου. Είναι μοναδικό ... να είσαι ξεχωριστός. Ας σκεφτούμε που πήγαν τα δικά μας λαϊκά και ρεμπέτικα.
Έχω την εντύπωση πως αυτό το σαράκι του Κοραή, αυτός ο κλασσικισμός του 19ου αιώνα που τον κουβαλάμε μέχρι τις μέρες μας, μας έχει ρημάξει ότι περίεργο και ιδιαίτερο έχουμε σαν λαός. Αμέτι μουχαμέτι να γίνουμε Ευρωπαίοι, λες και οι Ευρωπαίοι είναι ένα ενιαίο, ομοιογενές πράγμα. Όταν ήμουνα μικρός θυμάμαι πως αυτή η προσπάθεια συνοψιζόταν στο να οδηγάς ακριβά γερμανικά αμάξια και να πίνεις ουίσκυ. Τώρα το ρίξαμε στην κουλτούρα και την πολιτική θεωρεία, αμάσητη όπως μας έρχεται.
Έχουμε όντως εφηβικά σύνδρομα. Μια μανία, να γίνουμε αποδεκτοί, να μιμηθούμε τους δυνατούς ακόμα κι αν κατά βάθος μας είναι αντιπαθείς. Υπάρχει βέβαια και η χαριτωμένη όψη της νεοελληνικής νοοτροπίας. Όπως εκείνη η φωτογραφία της μαϊμούς ... που κάθεται σε ένα γραφείο και διαβάζει με γιλέκο και γυαλιά ...
Όπως και να έχει είναι δύσκολο να καταπιάνεσαι με τέτοια ζητήματα. Αλλά έχει ενδιαφέρον πως αυτά τα ζητήματα μας απασχολούν ακόμα γιατί είναι προφανές πως διανύουμε ακόμα την εφηβική μας ηλικία σαν έθνος, προσπαθώντας να καταλάβουμε ποιοι στο καλό είμαστε, τι σόι άνθρωποι ήταν οι πρόγονοι μας, καλοί ή κακοί, έξυπνοι ή ηλίθιοι κτλ. Κοιτιόμαστε διαρκώς στον καθρέφτη, ασχολούμαστε με την ακμή μας, μας κατατρέχουν ανασφάλειες, και παρόλα τα λάθη μας και τις απογοητεύσεις μας, η στύση μας είναι ακόμα εκεί ... ανικανοποίητη κι ακατανίκητη όσες φορές κι αν προσπαθήσαμε να την ηρεμήσουμε με ιστορίες για Μεγαλέξανδρους και άλλα ιστορικά πορνό.
Το βέβαιο είναι πως οι αφηγήσεις υπάρχουν για να σε βοηθούν να καταλάβεις το ποιος είσαι ή ακόμα καλύτερα για να το εξελίξεις. Και σε αυτό τον τομέα το παραδοσιακό ιστορικό μοντέλο που έχει τις ρίζες του στον Αδαμάντιο Κοραή και στην σκληροπυρηνική του άποψη για τους Ευρωπαίους Έλληνες είναι ελαττωματικό.
Είναι γεγονός πως η εθνική μας επανάσταση ξεκίνησε κατά κύριο λόγο από τις παραινέσεις και τους οραματισμούς της διασποράς των πλούσιων ελλήνων εμπόρων στα μεγάλα ευρωπαϊκά κέντρα. Αν δεν κάνω λάθος η Φιλική Εταιρεία στην ακμή της, λίγο πριν την επανάσταση, όταν αριθμούσε πάνω κάτω 1000 μέλη δεν είχε στις τάξεις της πάνω από 6 χωρικούς την πιο μεγάλη πληθυσμιακά ομάδα Ελλήνων. Αυτό σημαίνει πως η επανάσταση εξ' αρχής κουβαλούσε μέσα της έναν διχασμό ... οικονομικό, κοινωνικό μα πάνω από όλα πολιτισμικό. Το νεοσύστατο ελληνικό κράτος που φτιάχτηκε αμέσως μετά, είτε θέλουμε να το λέμε προτεκτοράτο -που δεν είναι ακριβής όρος- είτε θέλουμε να το βλέπουμε ως ένα από τα πολλά εθνικά ευρωπαϊκά κράτη που συστάθηκε ως τέτοιο μέσα από μια αστικού τύπου επανάσταση, ήταν ένα κράτος που είχε ελάχιστες αναφορές στον ίδιο τον πληθυσμό του.
Ο διχασμός αυτός είναι έκδηλος σε όλη την σύντομη ιστορία μας. Το πιο κραυγαλέο παράδειγμα του βέβαια η ίδια η θεωρεία του Κοραή που κι ο ίδιος αναθεώρησε βλέποντας πως η εξέγερση των Αρχαίων Ελλήνων -που όπως πίστευε είχαν επιβιώσει μέχρι τις μέρες του- από τον ζυγό των βάρβαρων Τούρκων ήταν περισσότερο μέσα στο κεφάλι του παρά εκεί έξω. Η επανάσταση θα έπρεπε να γίνει πολύ αργότερα θα έλεγε στην δύση της ζωής του. Οι Έλληνες δεν ήταν ακόμα έτοιμοι. Δεν είχαν μορφωθεί αρκετά. Εκφυλισμένοι από χρόνια δουλείας είχαν χάσει τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό τους και έμοιαζαν πολύ περισσότερο με τους Τούρκους ή άλλους βάρβαρους βαλκάνιους παρά τους αρχαίους προγόνους τους. Κάπως έτσι την είχε πατήσει και ο Μπάυρον που στον Δον Χουάν του αναφέρει γλαφυρά και κωμικά την απόσταση των αρχαίων Ελλήνων από τους σύγχρονους Έλληνες, ο οποίος όμως είχε περισσότερη ψυχή και πάθος να δει πέρα από την εποχή του και τις προκαταλήψεις της, ανακαλύπτοντας έτσι το ελληνικό πάθος για το οποίο ακόμα και τώρα -εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων-, οι δικοί μας διανοούμενοι και καλλιτέχνες έχουν άγνοια.
Είναι ο ίδιος διχασμός που διαφάνηκε μέσα από το γλωσσικό ζήτημα, τον κατατρεγμό του μπουζουκιού, τον εμφύλιο, το άνοιγμα του ΠΑΣΟΚ στις αγροτικές περιφέρειες ...
Εκατόν πενήντα χρόνια και βάλε μετά ακόμα παλεύουμε να σκοτώσουμε τον ίδιο δράκο που μας τρόμαξε εξ' αρχής. Τον εαυτό μας.
Την μια χορεύουμε στα τραπέζια τσιφτετέλια, φέρνουμε πεσκέσια στους πολιτικούς, επαναστατούμε για το κοντοσούβλι και την άλλη ξεσκιζόμαστε στα μεταπτυχιακά -η στοιχειωμένη προτροπή του Κοραή για περισσότερη μόρφωση-, τραγουδάμε στα αγγλικά, και φτιάχνουμε ακατανόητες στραγγαλιστικές αβάν γκαρντ ταινίες . Δεν έχει περάσει ένα εξάμηνο που διάβαζα έναν αρθρογράφο να λέει πως άκουσε μπουζούκι και δεν τον πείραξε όπως συνήθως γιατί δεν ήταν βάρβαρο αλλά γλυκό σαν μαντολίνο.
Αυτό που ήθελα να πω είναι πως πέρα από την ιστορική πραγματικότητα υπάρχουν και οι συνήθειες και τα ελαττώματα και τα πάθη που έχει ο κάθε λαός. Δεν ξέρω πόσο αξία έχουν όλα όσα μας μαθαίνουν στο σχολείο, αν εν τέλει μας κάνουν καλό ή κακό. Μάλλον τείνω να πιστεύω το δεύτερο.
Μια μικρή παρένθεση. Διάβαζα κάπου πως ο Πρινς αυτός ο κοντούλης βρικόλακας της σόουλ και της φανκ ταξίδεψε στην Πορτογαλία για να μάθει από πρώτο χέρι για το fado γιατί τον έχει εντυπωσιάσει. Είναι πολύ σπουδαίο να έχεις την ταυτότητα σου. Είναι μοναδικό ... να είσαι ξεχωριστός. Ας σκεφτούμε που πήγαν τα δικά μας λαϊκά και ρεμπέτικα.
Έχω την εντύπωση πως αυτό το σαράκι του Κοραή, αυτός ο κλασσικισμός του 19ου αιώνα που τον κουβαλάμε μέχρι τις μέρες μας, μας έχει ρημάξει ότι περίεργο και ιδιαίτερο έχουμε σαν λαός. Αμέτι μουχαμέτι να γίνουμε Ευρωπαίοι, λες και οι Ευρωπαίοι είναι ένα ενιαίο, ομοιογενές πράγμα. Όταν ήμουνα μικρός θυμάμαι πως αυτή η προσπάθεια συνοψιζόταν στο να οδηγάς ακριβά γερμανικά αμάξια και να πίνεις ουίσκυ. Τώρα το ρίξαμε στην κουλτούρα και την πολιτική θεωρεία, αμάσητη όπως μας έρχεται.
Έχουμε όντως εφηβικά σύνδρομα. Μια μανία, να γίνουμε αποδεκτοί, να μιμηθούμε τους δυνατούς ακόμα κι αν κατά βάθος μας είναι αντιπαθείς. Υπάρχει βέβαια και η χαριτωμένη όψη της νεοελληνικής νοοτροπίας. Όπως εκείνη η φωτογραφία της μαϊμούς ... που κάθεται σε ένα γραφείο και διαβάζει με γιλέκο και γυαλιά ...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου