Διαβάζω την βιογραφία του Κάφκα από τον Gerard-Georges Lemaire και η αλήθεια είναι πως δυσκολεύομαι λίγο να αντιληφθώ το πως ακριβώς έβλεπε τον κόσμο ο συγγραφέας που σημάδεψε την εφηβεία μου. Τα βιβλία του βέβαια μου είχαν δώσει την εντύπωση ενός δύσκολου ανθρώπου που του ήταν αδύνατο να ζήσει έστω και τα πιο απλά πράγματα. Κάποιου παγιδευμένου στις νευρώσεις του.
Ότι νόμιζα ή δεν νόμιζα για τον συγγραφέα το πιο πιθανό είναι όμως πως αφορούσε περισσότερο εμένα κι όχι αυτόν. Θέλω να πω πως έφτιαχνα έναν άνθρωπο στην φαντασία μου ο οποίος ήταν περισσότερο το φάντασμα των δικών μου φόβων και αποτυχιών και πολύ λιγότερο ο αληθινός. Ο δικός μου Κάφκα ήταν ένας αδέξιος νέος, γεμάτος ορμόνες που προτιμούσε να περνάει τις ώρες του απομονωμένος στο παιδικό δωμάτιο του γράφοντας και σκίζοντας τα τετράδια του, προσπαθώντας να μεταθέσει κάπου άλλου την ανικανότητα του για κοινωνικές συναναστροφές.
Όμως ο αληθινός Κάφκα απείχε αιώνες από όλο αυτό, τουλάχιστον από όσο μπορώ να καταλάβω από το βιβλίο. Ήταν ένας άνθρωπος με πολύ αυτοπεποίθηση όσο αφορά τις πνευματικές του δυνατότητες, ένας εργατικός υπάλληλος που έχαιρε της εκτίμησης όλων των συναδέλφων του. Πέρα από αυτό ήταν κάποιος που ζούσε στην καρδιά της πολιτιστικής δραστηριότητας της πόλης του διατηρώντας φιλίες με πολλούς καλλιτέχνες και διανοούμενους. Συμμετείχε σε φιλοσοφικές κολεκτίβες και είχε ένα ενεργό ενδιαφέρον για τις τελευταίες εξελίξεις στη τέχνη και την επιστήμη.
Αποδεικνύεται για μια ακόμα φορά πως δεν υπήρξε κάποιος που να δημιούργησε μέσα σε κοινωνικό και πνευματικό κουκούλι. Ακόμα κι αυτός ο πιο δύστροπος και εσωστρεφής που χρειάστηκε τις εκατοντάδες προτροπές του φίλου του Μαξ Μπροντ για να συνεχίσει να γράφει έδρασε μέσα σε μια ομάδα ανθρώπων.
Κάτι άλλο που συνειδητοποίησα είναι πως δεν υπάρχει μονόπλευρος καλλιτέχνης. Είχα ξεχάσει πως ο Φραντς Κάφκα ήταν κι ένας πολύ καλός σκιτσογράφος και μου έκανε εντύπωση όταν ξαναείδα τα σκίτσα του στο ίντερνετ. Όπως είπε κι ο Τζον Λένον 'είμαι καλλιτέχνης φίλε, δώσε μου μια τούμπα (μουσικό όργανο) και θα σου βγάλω κάτι'. Τα σκίτσα του είναι το ίδιο όμορφα με τα γραπτά του.
Είναι απίστευτο. Ποιος θα το φανταζόταν πως μέσα από τον Φραντς Κάφκα θα επιβεβαιώνονταν όλα τα κλισέ με τα οποία μας έχουν ζαλίσει τον έρωτα στα βιβλία how to (π.χ. how to become a writer) για την καλλιτεχνική δημιουργία. Να βρεις μια κυψέλη ανταλλαγής ιδεών, να εκφράζεσαι με κάθε τρόπο...
Παρόλα αυτά αυτή είναι η μια μόνο όψη της αλήθειας. Γιατί όσο κοινωνικός κι όσο δραστήριος κι αν υπήρξε ο Φραντς Κάφκα δεν έπαυε να είναι ένας πολύ ιδιότροπος δημιουργός που απεχθανόταν την έκθεση στο κοινό και σύμφωνα με τα ημερολόγια του κυριευόταν από φοβερές ενοχές για τις λίγες φορές που έριξε τα καλλιτεχνικά του στάνταρ για να γίνει πιο δημοφιλής.
Όσο τώρα αφορά εμένα και την σχέση μου με τον συγγραφέα η αλήθεια είναι πως παραμένει το ίδιο σημαντικός όπως πάντα. Λατρεύω ακόμα το χιούμορ του, και τον αυτοσαρκασμό του όπως τον είδα στον Καλλιτέχνη της Πείνας και στην Διάλεξη ενός Πιθήκου στην Ακαδημία, αλλά και τα καυστικά εξομολογητικά του πορτρέτα όπως Οι Έντεκα Γιοί και λιγότερο τα φιλοσοφικά του μυθιστορήματα όπως η Δίκη.
Νομίζω πως η μεγάλη δύναμη της αφήγησης του είναι πως οι εικόνες που σου δημιουργεί μοιάζουν με δικές σου αναμνήσεις ή όνειρα που τα έχεις ξεχάσεις ακόμα κι από πολύ παλιά. Ας πούμε το πως ένιωθες στο μαιευτήριο της κλινικής όταν γεννήθηκες ή εκείνοι οι κλασσικοί εφιάλτες που βρίσκεις τον εαυτό σου στη σχολική αίθουσα να λες το μάθημα γυμνος και όλα τα μάτια είναι στραμμένα πάνω σου.
Διαβάζω ξανά και ξανά τις ιστορίες του που μου αρέσουν -υπάρχει μια φρέσκια εξαιρετική επιμελημένη έκδοση όλων των ιστοριών στα Αγγλικά- και κάθε φορά νιώθω έναν κόμπο στο λαιμό όταν καταλαβαίνω πόσο αυθεντικός είναι και τις εκπτώσεις που εγώ κάνω στο τρόπο που γράφω για να γίνω πιο συναρπαστικός. Είναι μια κάθαρση να τον διαβάζεις για πολλούς λόγους. Σε κάνει να επιστρέφεις στα νερά σου, στους ρυθμούς σου, να σκέφτεσαι πως η δική σου αλήθεια είναι κάτι προσωπικό που θα το βρεις με τον χρόνο σου και με υπομονή.
Και είναι βέβαια η μεγάλη παρηγοριά για όλα τα αουτσάιντερ της συγγραφής που γράφουν με πολλές αμφιβολίες για τον εαυτό τους και είναι και κάπως δυσκοίλιοι στο τι παρουσιάζουν. Ο Κάφκα είναι και θα είναι η εκδίκηση των αποτυχημένων απέναντι στους πολυγράφους και σε αυτούς που απολαμβάνουν την εκτίμηση και την αγάπη του κοινού ...
Υπάρχει κάτι μεσσιανικό στην περίπτωση του Κάφκα που τον κάνει αγαπητό στον απλό λαό. Έχουν βέβαια γίνει αναρίθμητες μελέτες για την σχέση της πρόζας του με την εβραϊκή παράδοση. Όμως πιστεύω πως είναι ο ίδιος ο τρόπος που δημοσιεύτηκε και εν τέλει έγινε το έργο του γνωστό που μας παραπέμπει στις ιστορίες εκδίκησης του Θεού της παλαιάς Διαθήκης.
Ο Φραντς Κάφκα τύπωσε ελάχιστα από τα κείμενα του όσο ζούσε. Στην διαθήκη του όρισε να καούν όλα τα γραπτά του εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, μια απαίτηση που ευτυχώς δεν εισακούστηκε από τον φίλο του Μαξ Μπροντ ο οποίος τα επιμελήθηκε και τα εξέδωσε μετά τον θάνατο του.
Θα μπορούσε κάποιος να δει την απρόσμενη επιτυχία του σαν μια προφητεία εκδίκησης για τα μελλούμενα στη συγγραφική δραστηριότητα. Μια προφητεία για όλους τους παραγνωρισμένους συγγραφείς πως θα έρθει το πλήρωμα του χρόνου που μια θεομηνία θα σβήσει σε μια στιγμή όλα τα δοξασμένα κείμενα της εποχής και θα κρατήσει μόνο τα κρυφά και ταπεινά χειρόγραφα τους.
Ότι νόμιζα ή δεν νόμιζα για τον συγγραφέα το πιο πιθανό είναι όμως πως αφορούσε περισσότερο εμένα κι όχι αυτόν. Θέλω να πω πως έφτιαχνα έναν άνθρωπο στην φαντασία μου ο οποίος ήταν περισσότερο το φάντασμα των δικών μου φόβων και αποτυχιών και πολύ λιγότερο ο αληθινός. Ο δικός μου Κάφκα ήταν ένας αδέξιος νέος, γεμάτος ορμόνες που προτιμούσε να περνάει τις ώρες του απομονωμένος στο παιδικό δωμάτιο του γράφοντας και σκίζοντας τα τετράδια του, προσπαθώντας να μεταθέσει κάπου άλλου την ανικανότητα του για κοινωνικές συναναστροφές.
Όμως ο αληθινός Κάφκα απείχε αιώνες από όλο αυτό, τουλάχιστον από όσο μπορώ να καταλάβω από το βιβλίο. Ήταν ένας άνθρωπος με πολύ αυτοπεποίθηση όσο αφορά τις πνευματικές του δυνατότητες, ένας εργατικός υπάλληλος που έχαιρε της εκτίμησης όλων των συναδέλφων του. Πέρα από αυτό ήταν κάποιος που ζούσε στην καρδιά της πολιτιστικής δραστηριότητας της πόλης του διατηρώντας φιλίες με πολλούς καλλιτέχνες και διανοούμενους. Συμμετείχε σε φιλοσοφικές κολεκτίβες και είχε ένα ενεργό ενδιαφέρον για τις τελευταίες εξελίξεις στη τέχνη και την επιστήμη.
Αποδεικνύεται για μια ακόμα φορά πως δεν υπήρξε κάποιος που να δημιούργησε μέσα σε κοινωνικό και πνευματικό κουκούλι. Ακόμα κι αυτός ο πιο δύστροπος και εσωστρεφής που χρειάστηκε τις εκατοντάδες προτροπές του φίλου του Μαξ Μπροντ για να συνεχίσει να γράφει έδρασε μέσα σε μια ομάδα ανθρώπων.
Κάτι άλλο που συνειδητοποίησα είναι πως δεν υπάρχει μονόπλευρος καλλιτέχνης. Είχα ξεχάσει πως ο Φραντς Κάφκα ήταν κι ένας πολύ καλός σκιτσογράφος και μου έκανε εντύπωση όταν ξαναείδα τα σκίτσα του στο ίντερνετ. Όπως είπε κι ο Τζον Λένον 'είμαι καλλιτέχνης φίλε, δώσε μου μια τούμπα (μουσικό όργανο) και θα σου βγάλω κάτι'. Τα σκίτσα του είναι το ίδιο όμορφα με τα γραπτά του.
Είναι απίστευτο. Ποιος θα το φανταζόταν πως μέσα από τον Φραντς Κάφκα θα επιβεβαιώνονταν όλα τα κλισέ με τα οποία μας έχουν ζαλίσει τον έρωτα στα βιβλία how to (π.χ. how to become a writer) για την καλλιτεχνική δημιουργία. Να βρεις μια κυψέλη ανταλλαγής ιδεών, να εκφράζεσαι με κάθε τρόπο...
Παρόλα αυτά αυτή είναι η μια μόνο όψη της αλήθειας. Γιατί όσο κοινωνικός κι όσο δραστήριος κι αν υπήρξε ο Φραντς Κάφκα δεν έπαυε να είναι ένας πολύ ιδιότροπος δημιουργός που απεχθανόταν την έκθεση στο κοινό και σύμφωνα με τα ημερολόγια του κυριευόταν από φοβερές ενοχές για τις λίγες φορές που έριξε τα καλλιτεχνικά του στάνταρ για να γίνει πιο δημοφιλής.
Όσο τώρα αφορά εμένα και την σχέση μου με τον συγγραφέα η αλήθεια είναι πως παραμένει το ίδιο σημαντικός όπως πάντα. Λατρεύω ακόμα το χιούμορ του, και τον αυτοσαρκασμό του όπως τον είδα στον Καλλιτέχνη της Πείνας και στην Διάλεξη ενός Πιθήκου στην Ακαδημία, αλλά και τα καυστικά εξομολογητικά του πορτρέτα όπως Οι Έντεκα Γιοί και λιγότερο τα φιλοσοφικά του μυθιστορήματα όπως η Δίκη.
Νομίζω πως η μεγάλη δύναμη της αφήγησης του είναι πως οι εικόνες που σου δημιουργεί μοιάζουν με δικές σου αναμνήσεις ή όνειρα που τα έχεις ξεχάσεις ακόμα κι από πολύ παλιά. Ας πούμε το πως ένιωθες στο μαιευτήριο της κλινικής όταν γεννήθηκες ή εκείνοι οι κλασσικοί εφιάλτες που βρίσκεις τον εαυτό σου στη σχολική αίθουσα να λες το μάθημα γυμνος και όλα τα μάτια είναι στραμμένα πάνω σου.
Διαβάζω ξανά και ξανά τις ιστορίες του που μου αρέσουν -υπάρχει μια φρέσκια εξαιρετική επιμελημένη έκδοση όλων των ιστοριών στα Αγγλικά- και κάθε φορά νιώθω έναν κόμπο στο λαιμό όταν καταλαβαίνω πόσο αυθεντικός είναι και τις εκπτώσεις που εγώ κάνω στο τρόπο που γράφω για να γίνω πιο συναρπαστικός. Είναι μια κάθαρση να τον διαβάζεις για πολλούς λόγους. Σε κάνει να επιστρέφεις στα νερά σου, στους ρυθμούς σου, να σκέφτεσαι πως η δική σου αλήθεια είναι κάτι προσωπικό που θα το βρεις με τον χρόνο σου και με υπομονή.
Και είναι βέβαια η μεγάλη παρηγοριά για όλα τα αουτσάιντερ της συγγραφής που γράφουν με πολλές αμφιβολίες για τον εαυτό τους και είναι και κάπως δυσκοίλιοι στο τι παρουσιάζουν. Ο Κάφκα είναι και θα είναι η εκδίκηση των αποτυχημένων απέναντι στους πολυγράφους και σε αυτούς που απολαμβάνουν την εκτίμηση και την αγάπη του κοινού ...
Υπάρχει κάτι μεσσιανικό στην περίπτωση του Κάφκα που τον κάνει αγαπητό στον απλό λαό. Έχουν βέβαια γίνει αναρίθμητες μελέτες για την σχέση της πρόζας του με την εβραϊκή παράδοση. Όμως πιστεύω πως είναι ο ίδιος ο τρόπος που δημοσιεύτηκε και εν τέλει έγινε το έργο του γνωστό που μας παραπέμπει στις ιστορίες εκδίκησης του Θεού της παλαιάς Διαθήκης.
Ο Φραντς Κάφκα τύπωσε ελάχιστα από τα κείμενα του όσο ζούσε. Στην διαθήκη του όρισε να καούν όλα τα γραπτά του εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, μια απαίτηση που ευτυχώς δεν εισακούστηκε από τον φίλο του Μαξ Μπροντ ο οποίος τα επιμελήθηκε και τα εξέδωσε μετά τον θάνατο του.
Θα μπορούσε κάποιος να δει την απρόσμενη επιτυχία του σαν μια προφητεία εκδίκησης για τα μελλούμενα στη συγγραφική δραστηριότητα. Μια προφητεία για όλους τους παραγνωρισμένους συγγραφείς πως θα έρθει το πλήρωμα του χρόνου που μια θεομηνία θα σβήσει σε μια στιγμή όλα τα δοξασμένα κείμενα της εποχής και θα κρατήσει μόνο τα κρυφά και ταπεινά χειρόγραφα τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου